Gemeenschap van goederen
De wettelijke gemeenschap van goederen is eigenlijk een wonderlijk iets. Door elkaar het ja-woord te geven ten overstaan van de ambtenaar van de burgerlijke stand, is uw bruid of bruidegom opeens eigenaar geworden van de helft van uw bezittingen. In het algemeen wordt dit echter vóór het huwelijk niet als een probleem ervaren. Huwelijksvoorwaarden en romantiek gaan in dit opzicht niet goed samen. Vaak blijken echtgenoten in een later stadium echter te ontdekken, dat aan zo'n huwelijksgemeenschap ook nog een ander risico kleeft. Bijvoorbeeld als één van hen zijn of haar werkgever vaarwel zegt en een eigen bedrijf begint. In dat geval zouden ondernemingsschulden verhaald kunnen worden op de hele huwelijksgemeenschap. Bij een onverhoopt faillissement valt de hele gemeenschap van goederen in het faillissement. Om dit zakelijk risico zoveel mogelijk te vermijden, zullen de echtgenoten dan alsnog huwelijksvoorwaarden moeten opmaken, maar daar komt veel bij kijken. Het is eenvoudiger als echtgenoten al huwelijksvoorwaarden maken voordat zij elkaar het ja-woord geven.

Huwelijksvoorwaarden
Door het maken van huwelijksvoorwaarden kunnen echtgenoten hun bezittingen en schulden gescheiden houden. Het zakelijk risico wordt zoveel mogelijk vermeden. Er zijn vele soorten huwelijksvoorwaarden te maken, variërend van strikte scheiding van vermogens tot een bijna-gemeenschap van goederen. U heeft een grote mate van vrijheid (contractsvrijheid). Vaak wordt afgesproken dat hetgeen door arbeid wordt verdiend samen wordt gedeeld. De opbouw van het bedrijf van de één is immers meestal mede te danken aan de bereidheid van de ander om wat meer opvoedkundige en verzorgende taken voor zijn of haar rekening te nemen. Ook kan worden afgesproken, dat de bezittingen voor de buitenwereld (voor schuldeisers) weliswaar strikt gescheiden zijn, maar dat echtgenoten bij beëindiging van het huwelijk door echtscheiding of door overlijden onderling doen alsof er een gehele of beperkte gemeenschap van goederen bestond; dit kan geheel naar wens van de echtgenoten worden uitgewerkt.

Hantering huwelijksvoorwaarden
De ervaring leert dat maar heel weinig mensen die huwelijksvoorwaarden hebben, weten wat hun huwelijksvoorwaarden in grote lijnen inhouden. Dit kan leiden tot verkeerde beslissingen en teleurstellingen. Het is raadzaam om bij de aankoop van een huis, het oprichten van een BV of het overnemen van een zaak met uw notaris te praten over eigendomsverhoudingen die u en uw echtgenoot in dat geval wensen en over de mogelijkheden binnen uw huwelijksvoorwaarden. Met het oog op zakelijke risico's is men vaak geneigd om alles op naam van de niet-ondernemende echtgenoot te zetten. Loopt het fout met de onderneming, dan is het vermogen bij de echtgenoot 'veilig' gesteld en staat niet het gehele vermogen van beiden op het spel. Gaat het met het huwelijk echter mis, dan kan deze keuze voor de ondernemer nare gevolgen hebben. De beslissing over eigendomsverhoudingen zal steeds een afweging moeten zijn tussen de persoonlijke situatie van de echtgenoten en de zakelijke risico's.

OPVOLGING EN ERFRECHT

Begin op tijd
Als je een 30-jarige ondernemer vraagt op welke leeftijd hij ermee stopt, zal zijn inschatting in de buurt van de 55 jaar liggen. Spreek je dezelfde man of vrouw twintig jaar later weer, dan is hij nog volop aan het ondernemen en weet hij niet precies wanneer hij aan afscheid toe zal zijn. Hoe eerder een ondernemer zijn opvolging begint te regelen, des te groter de kans dat het allemaal verloopt zoals hij wil. Gemiddeld is het voldoende om vijf jaar te rekenen voor samenwerking tussen de komende en de gaande man of vrouw. Daaruit volgt dat een 50-jarige zicht moet krijgen op een persoon die te zijner tijd de leiding over de onderneming op zich kan nemen. Van belang is om tijdig toe te werken naar de juiste rechtsvorm van de onderneming (eenmanszaak, vennootschap onder firma of BV). De financiële regelingen die u wilt treffen zijn niet altijd zomaar mogelijk. Laat u begeleiden. Ook uw belastingadviseur en uw accountant spelen daarbij een belangrijke rol.

Opvolging binnen de familie
Opvolging binnen de familie is vaak een gevoelige zaak. Neemt een van de kinderen het bedrijf over, dan kunnen de andere kinderen zich daarbij verongelijkt of misdeeld voelen. Opvolging binnen de familie heeft de nodige financiële en erfrechtelijke consequenties. Voor goede verhoudingen binnen de familie is het raadzaam om tijdig in familieoverleg over de opvolging te praten en een plan te maken waarbij niemand zich misdeeld hoeft te voelen. Aldus kunnen problemen bij de afwikkeling van de nalatenschap van de ouders voorkomen worden.

Erfrecht
Het nieuwe erfrecht, dat per 1 januari 2003 is ingevoerd, houdt in meerdere opzichten rekening met de voortzetting van het bedrijf na het overlijden van de ondernemer. Zo kan een (stief)kind van de erflater, wanneer hij of zijn echtgenoot het beroep of het bedrijf van de erflater na diens overlijden voortzet, aanspraak maken op overdracht van goederen die dienstbaar waren aan het beroep of bedrijf van de erflater. Hetzelfde overnamerecht bestaat voor het (stief)kind met betrekking tot de aandelen in een BV, mits dat (stief)kind op het moment van overlijden bestuurder van de BV is of nadien de positie van de erflater als bestuurder voortzet.

Testament
De ondernemer die een testament wil maken, worstelt met tegenstrijdige belangen. De continuïteit van de onderneming, de verzorging van zijn echtgenoot of echtgenote en de positie van de andere kinderen. Hij wil de kinderen gelijk behandelen, maar een van hen wil de onderneming voortzetten en hij zou die opvolger bij testament best willen en kunnen helpen met de financiering van het over te nemen bedrijf. Sinds 1 januari 2003 is de vrijheid om bij testament te beschikken zeer verruimd. U kunt bij testament uw ondernemingsvermogen of de aandelen in een BV nalaten aan wie u wil. Gaat het om aandelen in een BV, dan moet u wel rekening houden met de blokkeringsregeling die is opgenomen in de statuten van de BV; bent u echter enig aandeelhouder, dan heeft u daar geen last van. Mochten kinderen erfrechtelijk op hun strepen gaan staan (legitieme portie), dan komt de wet u tegemoet. U kunt in het testament bepalen dat de opvolger het ondernemingsvermogen of de aandelen mag overnemen tegen een bepaalde prijs, maar dat hij die prijs mag betalen in termijnen. De kinderen (of de overige kinderen indien de opvolger één van de kinderen is) moeten met die betalingsregeling genoegen nemen, ook al betekent dit dat zij hun legitieme portie niet meteen uitgekeerd krijgen. Van belang is slechts dat de voortzetting van het bedrijf in gevaar zou kunnen komen indien het bedrag van de legitieme portie meteen zou moeten worden uitgekeerd.

Successierechten
Successierecht is de belasting die betaald moet worden over een erfrechtelijke verkrijging. Bestaat die verkrijging direct of indirect uit ondernemingsvermogen, dan biedt de wet een aantal faciliteiten. Het gaat enerzijds om kwijtschelding en anderzijds om uitstel van betaling, een nogal ingewikkelde regeling.

Tot slot
Een testament kan van belang zijn om de vrede in de familie te bewaren. Toch is een testament als enig instrument voor het regelen van de bedrijfsopvolging niet genoeg. Naast een testament moet u zeker andere regelingen treffen om uw beoogde opvolger te verzekeren van een soepele opvolging.

mr. H.G.M. Daemen
notaris te Oosterhout, Heuvel 10
nieuw telefoonnummer vanaf 1 januari 2005: 0162-492492